Profesionalni prevod na srpski i sa srpskog
Halifax će vam obezbediti profesionalni prevod na srpski i sa srpskog jezika na veliki broj jezika. Prevodimo sa nemačkog, engleskog, francuskog i mnogih drugih jezika na srpski, i prevodimo sa srpskog na sve te jezike.
Prevod na srpski i sam srpski jezik po prirodi stvari imaju poseban značaj u našem radu. Mi smo kompanija posvećena razvoju ove zemlje i njenog jezika, kao i društva u celini. Zato je i logično što smo za sedište odabrali Beograd. Naš glavni grad je i poslovno i kulturno središte brojnih aktivnosti, mesto gde se hiljadama godina sreću razne kulture i jezici, što se poslednjih decenija naročito vidi i na primeru brojnih poslovnih ljudi koji su stigli iz inostranstva i odlučili ne samo da rade, već i da osnuju porodice i puste korene u Beogradu. Prevod na srpski je potreban svima koji dođu ovde poslom, ali posle Skadarlije i upoznavanja s duhom grada barijere nestaju.
Profesionalni srpski prevodilac
Nudimo kompletnu uslugu prevođenja na srpski i sa srpskog jezika:
- Profesionalni prevod dokumenata na srpski i sa srpskog
- Overeni prevod na srpski i sa srpskog svih zvaničnih dokumenata
- Redaktura, lektura, korektura dokumenata na srpskom
- Konvertovanje dokumenata na srpskom
- Usmeni prevod, simultani ili konsekutivni, koji uključuje srpski jezik
- Transkripcija video-materijala i prevod na srpski i sa srpskog jezika.
Mi radimo sveobuhvatne i pouzdane profesionalne prevode na srpski po cenama koje su veoma konkurentne (više o cenama prevodilačkih usluga potražite ovde).
Srpski jezik iz ugla našeg prevodioca
Zamolili smo našeg glavnog lektora za srpski jezik da nam ispriča ponešto o našem jeziku koji je studirao i kome je posvetio više od 12 godina karijere. Ako vas jezici zanimaju, ovo će vas očarati.
Opisao nam je probleme s kojima se susreće kao lektor i prevodilac kada radi prevod na srpski, ali je govorio i o poreklu srpskog jezika i njegovim specifičnostima.
Šta nam možete reći o poreklu i razvoju srpskog jezika?
Mogao bih o tome naširoko i nadugačko, ali pokušajmo da podelimo sve u nekoliko perioda.
Istorija pre opismenjavanja
Praslovenski jezik se govorio u slivu velikih reka Visle i Dnjepra na teritoriji koja danas pripada Poljskoj, Belorusiji i Ukrajini.
Prvi veliki događaj važan za sve Slovene usledio je u 5. i 6. veku nove ere kada je započela njihova seoba. U ta dva veka oni su se proširili od severa do juga Starog kontinenta, a broj govornika se povećao nekoliko puta. Počeli su da se izdvajaju pojedini dijalekti od kojih će kasnije nastati posebni jezici, mada međusobno veoma razumljivi i vekovima kasnije.
Prvo pismo
Drugi važan preokret usledio je 863. godine kada je moravski knez Rastislav poslao molbu vizantijskom caru da pošalje učene ljude koji bi širili hrišćanstvo u narodu. Car šalje Ćirila i Metodija koji prave prvo slovensko pismo – glagoljicu. Od Soluna do Moravske ima hiljade kilometara, ali oni uspevaju da stvore pismo kojim će se pisati jezik koji svi Sloveni razumeju, što samo svedoči o sličnosti između raznih slovenskih dijalekata u to vreme. Ovaj jezik se naziva staroslovenski i veoma je brzo pored glagoljice dobio i drugo pismo – ćirilicu.
Autor prvog ćiriličnog pisma bio je Kliment Ohridski koji je u čast svog učitelja pismo nazvao – ćirilica. U isto vreme, pravoslavna crkva prihvata staroslovenski jezik kao jezik za službe u krajevima gde su Sloveni većina i tako nastaje crkvenoslovenski koji se neće menjati do danas.
Srpskoslovenski i starosrpski
U slovenskim državama, međutim, dolazi brzo do rastakanja staroslovenskog jezika. Pisci i prepisivači pišu staroslovenski, ali unose polako osobine narodnog govora. Tako je i sa Srbima: na teritoriji koja je danas negde oko granice Srbije i Severne Makedonije nastaju prvi pisani spomenici srpske kulture na novom književnom jeziku koji zovemo srpskoslovenski, za kojim uskoro slede i oni iz Zete, Primorja i Zahumlja (današnja Crna Gora i Hercegovina).
Sve ovo vreme, osim književnog jezika koji zovemo srpskoslovenski, imamo i narodni jezik koji nalazimo u pismima i pravnim dokumentima, retko i u književnosti, a zovemo ga starosrpski. Danas imamo sačuvane knjige koje smatramo najstarijim na oba ova jezika. Reč je o Miroslavljevom jevanđelju koje je napisano srpskoslovenskim jezikom oko 1185. godine i Povelji Kulina bana iz 1189. godine koja je pisana narodnim jezikom.
Slede tri veka razvoja obeležena prvom velikom reformom jezika koju je izvršio Sveti Sava, koji je pojednostavio tadašnju azbuku. Evropski razvoj srpske države i njenog jezika prestaje 1459. godine potpunim padom pod vlast Otomanskog carstva i gubljenjem nezavisnosti. Ipak, tinjala je srpska državnost još neko vreme u Crnoj Gori, gde se dogodilo još nešto važno za istoriju jezika: 1494. godine na Cetinju počinje da radi prva štamparija na srpskom srednjovekovnom području.
Pod pokroviteljstvom vladara Đurđa Crnojevića u njoj je 4. januara 1494. objavljen Cetinjski otkoih prvoglasnik što je i danas prva knjiga štampana na srpskom jeziku i ćiriličnim pismom. Zbog političkih razloga, to jest pada Crne Gore pod tursku vlast, štamparija je prestala s radom 1496. godine. I dok je država morala da čeka skoro četiri veka na obnovu, srpskoslovenski jezik je prolazio kroz interesantnu fazu. Izgubio je svoju državu kao garant postojanja, nije imao nikakvu službenu upotrebu i povukao se u crkve gde su se sveštenici bavili prepisivanjem književnih dela. Jedna od najaktivnijih bila je u manastiru Resava pa je u modernom jeziku, u malo iskrivljenom značenju, resavska škola naziv za prepisivanje na času iliti varanje na testu.
Jezik pod Turcima
Najvažniji je spomenik toga vremena udžbenik u rukopisu nazvan „Jezik arapski i jezik persijski i jezik grčki i jezik srpski”. Reč je o zbirci rečeničnih fraza za upotrebu u svakodnevnom govoru čija su dva primerka sačuvana u ličnoj biblioteci sultana Mahmuda I (vladao 1730-1754). Na naslovnoj strani se nalazi i monogram Bajazita II (1481-1512) pa se veruje da je nastao mnogo pre 18. veka te se čuvao na dvoru. Turski naučnici smatraju da je napisan za Mehmeda II Osvajača i njegove sinove u drugoj polovini 15. veka, a pod ovim sultanom su i zvanični dokumenti pisani na srpskom i grčkom i to su neki od najznačajnijih primera za prevod na srpski u to doba.
U ovom razdoblju veoma je važna bila uloga koju je odigrao Mehmed paša Sokolović, veliki vezir u vreme Sulejmana Veličanstvenog u 16. veku. On je uspeo je da nagovori sultana da mu da dozvolu da službena pisma u pohodima na neprijatelje piše na srpskom jeziku čime je srpski jezik jedno vreme ušao u potrebu kao zvanični jezik carstva. Postoje brojni dokazi o korišćenju srpskog jezika u turskoj diplomatiji: godine 1562. koristi se na sastanku izaslanika Porte sa Ferdinandom I Habzburškim.
Najraniji primeri korišćenja srpskog jezika u diplomatiji i na turskom dvoru potiču iz vremena Bajazita I (1389-1402). Četvorojezični udžbenik je pisan arapskim pismom i ako se uzme da je reč o srpskom govornom jeziku 15. veka reč je o najstarijem delu alhamijado književnosti – literature pisane na slovenskim jezicima arapskim pismom. U samom tekstu na srpskom postoji samo jedan turcizam – reč dućan.
Više o ovome na http://www.slavistickodrustvo.org.rs/pdf_dokumenti/Slavistika_XIV_2010.pdf strane 280-298.
Obnova Pećke patrijaršije i pismenost na teritoriji Austrije
U vreme Mehmed paše Sokolovića imamo događaj koji se smatra spasonosnim po narod uopšte: Posle više od pola veka okupacije, Turska dozvoljava obnovu Pećke patrijaršije i Srbi opet imaju neku instituciju, a samim tim i mesto koje čuva i koristi njihov jezik.
Vekovi kasnije prolaze u istoj šemi: Turska postaje sve konzervativnija, Srbi nemaju visoke škole van crkve, a crkva čuva jezik i verovanja kao u vreme nastanka države. U leksiku ulaze mnoge turske i uopšte orijentalne reči, a postoji oštra podela na jezik koji se uči u crkvi i narodni jezik kojim se govori van nje. Oni Srbi koji su se našli u evropskim previranjima na teritoriji Austrije bili su pod uticajem nemačkog i mađarskog jezika, ali su imali svoju književnost i van crkve, pisanu na improvizovanom jeziku koji ćemo zvati slavenosrpski.
Reč je o gemištu: oni koji su se mogli školovati, čitali su knjige na srpskoslovenskom, a pisali na mešavini toga jezika sa crkvenoslovenskim i narodnim jezikom uz uticaj ruskog jezika zahvaljujući činjenici da su Rusi slali slovenske knjige ne bi li sprečili germanizaciju i prelazak Srba u katolicizam. Važno je napomenuti da slavenosrpski nije imao nikakvu normu, nisu postojali ni pravopis ni gramatika a ni književnost nije dostizala velike domete.
Pećka patrijaršija
Vuk Karadžić
To je situacija s jezikom pre pojave njegovog najvećeg reformatora – Vuka Karadžića koji je uspeo da sprovede reformu koja je njegovog neposrednog prethodnika Savu Mrkalja koštala života. Narod podeljen u dva ogromna carstva, književni jezik bez gramatike, narodni jezik bez države, jedni imaju pristup školama, drugi ne, a sva pitanja duha su isključiva nadležnost – crkve, i to početkom 19. veka kad je evropska civilizacija čija je Srbija nekada bila deo već odmakla u razvoju duha zahvaljujući renesansi, baroku i prosvetiteljstvu…
Ko je bio Vuk Karadžić? Ovo seljače iz Tršića kod Loznice, blizu Drine u današnjoj Srbiji, promenilo je jezičku situaciju ne samo kod Srba već i na celom zapadnom Balkanu. Kada je posle sloma Prvog srpskog ustanka stigao u Beč, 1814. godine, znao je samo za narodne pesme koje su na njegovu sreću u to doba romantizma počele ulaziti u modu u Evropi. Tamo sreće carskog cenzora, Slovenca Jerneja Kopitara koji ga podstiče da napravi prvu gramatiku narodnog srpskog jezika, napisanu narodnim jezikom, što Vuk i čini iste te godine.
Njegova Pismenica serbskoga jezika po govoru prostoga naroda pisana skreće pažnju srpskog građanstva i crkve u Austriji na mladića koji je stigao iz Evropske Turske i drznuo se da opomene kako im jezik prosto – nije srpski. Još i uvodi nova slova! Tada srpski jezik dobija znakove za ćirlično „љ”, „њ”, „ћ”, „џ”, „ђ”, „ј”. Zanimljivo da je „ј” u nečuvenoj provokaciji za tadašnji establišment uzeto iz – latinice, nekada je tu u ćirilici stajao znak isti kao latinično „i”, a, na primer, „џ” se nije koristilo u srpskim rečima nego samo u pozajmljenicama. Počinje rat za srpski jezik i pravopis koji će trajati sledeće 32 godine.
Vuk će zatim izdati Rječnik srpskoga jezika i Srpsku gramatiku (1818). Kreće i na putovanja po krajevima gde žive „Srbi tri vjere” i videvši da je u govorima muslimana i u Crnoj Gori glas „h” stabilan, kao i da se pojavljuje u književnosti starog Dubrovnika, počinje i sam da ga upotrebljava od 1836. godine.
Jedna od najupornijih teza Vukovih protivnika bila je da se na jeziku prostog naroda ne može pisati književnost visokih dometa niti učene rasprave. Sve je to palo u vodu 1847. godine koja se smatra godinom trijumfa njegovih ideja jer su tada izašle četiri knjige velike vrednosti:
- Pesme Branka Radičevića
- Gorski vijenac, Petra II Petrovića Njegoša
- Novi zavjet u Vukovom prevodu i
- Rat za srpski jezik i pravopis Đure Daničića
Ispostavilo se dakle, da se narodnim jezikom može pisati kvalitetna poezija (Radičević), čak i sa filozofskim razmatranjima (Njegoš). Isto tako, Vuk je pokazao prevodom Novog zavjeta da narodni jezik može prikazati i složenost biblijskih figura misli i stila, mada jeste morao pozajmljivati reči iz starog jezika.
Sav ovaj rad doživeo je kulminaciju 1850. godine kada je potpisan Bečki književni dogovor kojim je proglašeno jedinstvo Srba i Hrvata u književnom jeziku. Za osnovu književnog jezika uzeto je štokavsko narečje ijekavskog izgovora.
Drugo izdanje Srpskog rječnika izlazi 1852. godine i za razliku od prvog koje je imalo 26000 reči iz seoskog života s kratkim pričama o njima, ovde imamo 47000 reči koje su i akcentovane. Kako to obično biva na Balkanu, najveće priznanje je stiglo posle smrti. Vuk je umro 1864. godine, a njegov pravopis je zvanično priznat u obnovljenoj državi Srbiji 1868. i osnova je književnog jezika i danas.
Srpski jezik u Jugoslaviji
Ujedinjenje južnih Slovena 1918. godine dalo je novi zamah jeziku, nekadašnji prezreni jezik prostog naroda sada je bio zvanični jezik od Alpa pa skoro do Soluna. To se nastavlja i posle dolaska komunista na vlast 1945, ali je novo vreme zahtevalo i novi dogovor Srba i Hrvata. Novosadski književni dogovor je postignut 1954. Jezik, po imenu srpskohrvatski ili hrvatskosrpski ima dve varijante koje su ravnopravne i dva ravnopravna pisma. Jedna varijanta je zapadna, s osnovom istom kao u Bečkom dogovoru 110 godina ranije: štokavsko narečje ijekavskog izgovora. Druga je istočna i u njoj je osnova štokavsko narečje ekavskog izgovora. Ćirilica i latinica su ravnopravna pisma, s tim da je latinica dominantna na zapadu a ćirilica na istoku.
Danas je srpski jezik slobodan u razvoju, ima svoju normu koja se deli na jaku (tačna deklinacija po padežima i slaganje imenica i glagola u rodu i broju) i slabu (preporučuje se upotreba zareza na nekim mestima, ali nije pogrešno da ih tu nema). Veoma je otvoren za uticaje, reči iz stranih jezika se lako prihvataju i usvajaju procesom transkripcije i transliteracije. Najviše tih reči dolazilo je iz nemačkog, francuskog, mađarskog i u poslednjih pola veka gotovo ekskluzivno iz engleskog jezika. Zvanični jezik je i dalje zasnovan na Vukovom jeziku i pravopisu uz uticaje koje je donelo vreme.
Detaljniji opis istorije srpskog književnog jezika iz pera Pavla Ivića, jednog od vodećih srpskih lingvista 20. veka, možete pročitati na sledećoj adresi: http://www.isj.sanu.ac.rs/2017/08/29/o-srpskom-jeziku
Kojoj grupi jezika pripada srpski jezik?
Srpski jezik pripada grupi južnoslovenskih jezika i odlikuju ga složen padežni sistem koji se sastoji od sedam padeža, četvoroakcenatski prozodijski sistem, dva ravnopravna izgovora i dva pisma. Dijalekti koji su osnova standardnog jezika su šumadijsko-vojvođanski (za ekavski izgovor) i istočnohercegovački (za ijekavski izgovor). Postoje još kosovsko-resavski, prizrensko-timočki i zetsko-južnosandžački dijalekat.
Gde i koliko ljudi na svetu govore ovaj jezik?
Smatra se da oko 12 miliona ljudi danas u Srbiji, Crnoj Gori, Severnoj Makedoniji, BiH, Hrvatskoj, Rumuniji, Mađarskoj, Albaniji, Češkoj i Slovačkoj kažu za sebe da govore srpskim jezikom, a ovo su samo države koje su ga priznale kao službeni ili manjinski. Zbog procesa iseljavanja, danas se srpski može čuti od Kalifornije do Japana i od Norveške do Južnoafričke Republike, zahtevi za prevod na srpski danas stižu iz celog sveta.
Da li ovaj jezik odlikuju neke posebne karakteristike koje malo koji drugi jezik ima?
Osnove akcenatskog sistema postavio je Đuro Daničić polovinom 19. veka i one važe i danas. U srpskom jeziku jednosložne reči mogu imati samo silazne akcente. Kod višesložnih reči važe sledeća pravila: na prvom slogu može stajati bilo koji akcenat, ali na unutrašnjim mogu samo uzlazni. Najvažnije je zapamtiti da u srpskom jeziku ne može akcenat stajati nikada na poslednjem slogu.
Mada je zvanično dozvoljeno pisanje stranih imena i toponima etimološkim pravopisom kada se koristi latinica (Paris, Johnny, Shakespeare) u upotrebi prevlađuje fonetski pravopis koji adaptira te reči prema pravilima koja čine veliki deo pravopisa (Pariz, Džoni, Šekspir i Париз, Џони, Шекспир). Ovo se radi zbog uverenja da se adaptirane reči lakše usvajaju, omogućava se lakša promena kroz padeže, što je osnova jezičkog sistema, te lako postaju deo leksičkog fonda i ulaze u kulturu. Laički rečeno, Šekspir je „naš” a Shakespeare „tuđin”.
Srpski je jezik aktiva, pisanje u pasivu treba izbegavati osim u pravnom jeziku ili recimo kod davanja naslova u medijima, a glagol „trebati” ima samo neka vremena i kada iza njega sledi glagol mora biti u bezličnom obliku.
Srpski jezik dozvoljava i smatra dobrim stilom dvostruku negaciju. Ispravno je reći: „Ništa nisam uradio”, a moguće je ta negacija bude i četvorostruka „Nikad ničim nisam ništa izazvao!”
Sa kojim izazovima se srećem kada prevodim?
Jedan od zanimljivijih izazova koji se javljaju kada radim prevod na srpski jezik tiče se već spomenute adaptacije stranih ličnih imena i toponima iz drugih jezika. Pravila su jasno izložena u pravopisu, ali se mogu primetiti uporna odstupanja. Najbolje se to vidi kod transkripcije onih imena i toponima gde u originalu nalaze kombinacije samoglasnika IA, IE, IO i IU (Maria, Diego, radio, Fehmiu). Kako se u svima kombinacijama osim IO čuje između dva vokala i J pravopisni je zahtev da se u srpskom jeziku piše Marija, Dijego, Fehmiju, ali ostaje radio.
Ovo je naročito važno ako se prevodilac opredelio da imena transkribuje, i u tom slučaju ne bi smelo biti odstupanja. Verovatno pod uticajem interneta i brojnih medija na engleskom jeziku, stigli su u Srbiju oblici bez J čak i u slučajevima kada su imena transkribovana pa se pojavljuju Gabriela Sabatini, a Maradona ostaje Dijego dok neretko Forlan bude Diego.
Drugi problem sa transkripcijom je adaptacija „po sluhu” gde se staro Vukovo pravilo „piši kao što govoriš” prenosi u laičkim krugovima na strane jezike, pa tako italijanski oblici C ili CC koji su izgovorom negde između srpskog ć i č postaju u novije vreme isključivo ć nasuprot ogromnoj tradiciji koja nalaže suprotno. Zato danas imamo Frančeska Petrarku, ali su sportski novinari znali da govore i o Franćesku Totiju, iako je Princ Rima Frančesko.
Problemi se javljaju u razumevanju pravog značenja stranih reči, npr. i kod prevođenja oblika prehistoric iz engleskog jezika. On ovde ima jasno značenje – odnosi se na nešto što se dešavalo pre istorije to jest pre prvih pisanih spomenika. Najčešći prevod na srpskom je ipak praistorijski, što je pogrešno jer prefiks „pra” znači „stari”, pa bi ispalo da se prehistoric odnosi na vreme „stare istorije” odnosno posle prvih pisanih spomenika. Tačan prevod bi dakle bio preistorijski, prefiks „pre” imao isto značenje kao u engleskom, ali je on danas prilično redak jer se pogrešan oblik ustalio u govoru.
Pošto se u srpskom jeziku mora poštovati pravilo o slaganju u rodu, broju i padežu, ako je glagol u ženskom rodu i imenica mora biti u njemu: pravilno je samo „Jelena Petrović je rekla” ili „Petrovićeva je rekla” a nikako ne bi smelo: „Petrović je rekla”, što je veoma česta greška kada se radi prevod na srpski.
Neke zanimljivosti o jeziku
Smatra se da je reč vampir najpoznatiji srbizam u svetu. Tu su još i paprika, šljivovica i slava.
„Čistota” je osobina duha a „čistoća” se odnosi na stvari.
Sve do modernog vremena, u srpskom jeziku se strogo vodilo računa da se žene oslovljavaju prezimenom različito u zavisnosti od toga da li su udate. Maja Marković je tako pre braka bila „Markovićka” a posle udaje za Dušana Jovanovića – „Jovanovićeva”. Ovo se u današnje vreme ne čuva obavezno i čini se da oblik sa –eva prevlađuje. Ipak, u familijarnom obraćanju oblik sa –ka je živ, ali ne mora da označava bračni status.
Srpski ima razvijenu leksiku za porodične odnose: ono što je npr. u engleskom uncle, u srpskom može biti stric, ujak ili teča. Isto važi i za oblik aunt – to je u srpskom tetka, ujna ili strina. Smatra se da je ovo sačuvano iz vremena jezičkog jedinstva s baltičkim narodima jer samo još kod njih nalazimo sličnu situaciju.
Srbija
Stara izreka kaže: Upoznaj svoju zemlju da bi je više voleo. Zaista, onaj ko upozna sve predele svoje domovine s ponosom o njoj govori u svakom kraju sveta.
Šta je sve čarobna Srbija? To su naše beskrajne ravnice u Vojvodini, koje žuljevite ruke naših paora obrađuju vekovima, gde je sve kao neko more na kopnu, zeleno u leto i belo kada padne sneg. To su naše planine na jugu i zapadu, kao stvorene za dugačka pešačenja na kojima se obnavlja zdravlje na čistom vazduhu, a neke su poput Kopaonika već i popularna skijališta i za strance. To su brojni manastiri iz srednjeg veka, čuvari naših sećanja, i to je Dunav, od koga živimo i na kojem uživamo. To su vrela i pećine i naša etno-sela gde čuvamo sećanja na narodnu kulturu prošlih vremena.
I na kraju tu je Beograd, budna i hučna prestonica naše zemlje, poznata po noćnom životu i stotinama kafića i klubova uključujući nezaobilazne splavove.
Mi čuvamo svoju kulturu, ali smo uvek bili dobro domaćini. Ponosni smo što nas od detinjstva uče da se putniku namerniku mora pomoći. Sve to smo mi, čarobna zemlja koju volimo i čuvamo.